Удзельнікі размовы:
Вячаслаў Сіўчык, былы намеснік старшыні Партыі БНФ.
Аляксандр Тамковіч, публіцыст
Аляксандр Тамковіч: Каб усё было больш зразумелым, прапаную пачаць з самага пачатку?
Вячаслаў Сіўчык: У 1989 годзе я стварыў групу падтрымкі БНФ (яна потым стала суполкай), што даволі складана толькі арганізацыйна, а не ідэалагічна. Справа ў тым, што я ніколі не быў сябрам КПСС і сярод майго атачэння не гаварылі: «Дарагі Леанід Іл’іч!». Ва ўсялякім разе, такіх людзей не сустракаў. Грамадскае жыццё было зафармалізаваным і мяне вельмі доўга ўгаворвалі стварыць структуру фронту. Наогул жа маё жыццё можна падзяліць на некалькі этапаў. Да БНФ, у БНФ і пасля БНФ. На кожным шмат, што змянялася.
Калі я прыйшоў у Дом літаратара, каб здаць паперку аб стварэнні суполкі, шчыра кажучы, лічыў, што на гэтым мая грамадская актыўнасць і скончыцца. Не адбылося. Справа ў тым, што мне самаму прыйшлося яе і ачоліць — ніхто іншы не хацеў быць начальнікам. Савецкі інфантылізм, які быў характэрны і для мяне. У Доме літаратара сказалі, што трэба яшчэ стаць на улік у Савецкім раёне. З гэтага ўсё і пачалося. Мяне нават у 1990 годзе вылучалі кандыдатам у дэпутаты Вярхоўнага Савета БССР. Адмовіўся сам, бо шчыра лічыў, што гэтым павінны займацца зусім іншыя людзі.
На другім з’езде БНФ першы раз абралі сябрам Сойму. У той час падтрымка фронту ў Савецкім раёне была даволі моцнай. Сярод шасці магчымых дэпутатаў Вярхоўнага Савету адразу абралі чатырох — трое з БНФ. Вельмі шмат нашых людзей прайшло у гарсавет. На раённы савет мы асобнай увагі не звярталі, што з кропкі гледжання барацьбы за ўладу абсалютнае глупства. Нават быў такі выпадак. Адзін з кандыдатаў зрабіў толькі адну улётку, дзе ён напісаў, што з’яўляецца сябрам БНФ. Гэтага было дастатковым, каб набраць 40 адсоткаў.
А.Т.: Тады было добра, а зараз?
В.С.: Я расказваю толькі пра 1990 год. Акрамя чыстай палітыкі, займаўся экалагічнымі праблемамі па лініі фонду «Дзецям Чарнобылю». Яны тады, на вялікі жаль, былі вельмі моднымі. «На вялікі жаль» таму, што экалогія — вельмі сур’ёзная рэч. Шкада, што сёння на яе амаль ніхто не звяртае неабходнай увагі. За што і плацяць звычайныя беларусы.
У 1997 годзе праявіліся ўсе тыя рэчы, якія прывялі да расколу БНФ у 1999. Толькі яго удалося аднесці на два гады. Для расколу была заложана база.
А.Т.: На жаль, менавіта ён і адбыўся.
В.С.: Так. З’езд 1999 года — адна з самых цяжкіх з’яў у дэмакратычнай гісторыі Беларусі. Калі хто-небудзь не разумее, магу дакладна і ясна растлумачыць, што адбылося ў 1999 годзе. Бо чутак і плётак, у тым ліку і пра сябе, чуў даволі многа.
Па-першае, на мой погляд, рыжым тады атрымаў моцную перамогу. Таму што на месцы адзінага БНФ былі створаны дзве самастойныя структуры. З адной назвай, з адной палітычнай праграмай, але з рознымі тактыкамі.
Пакрыўдзіла тое, што З. Пазьняк сам жа пераканаў актывістаў БНФ увайсці ў выбарчыя камісіі Ганчара, а потым паставіў пытанне аб іх сяброўстве ў нашай арганізацыі. Я выступаў супраць далейшага кіраўніцтва Пазьняка і падтрымаў Вінцука Вячорку. Але быў і катэгарычна супраць стварэння двух палітычных партый. Нават, калі адбылося тое, што адбылося, я, будучы намеснікам у Вячоркі, спрабаваў арганізаваць хаця б мінімальна кампрамісны варыянт. Каб у Пазьняка заставалася партыя, а ў нас быў рух. Але гэта не было нікому патрэбным. Мінюст нахабна, парушаючы ўсе законы, зарэгістраваў дзе палітычнымі партыі з аднолькавай назвай. Нават спачатку пад адным нумарам. Што кожная партыя выдавала за перамогу сваіх юрыстаў. А, калі ўдумацца, адбылася сапраўдная драма.
Мая асабістая пазіцыя палягала на тым, што я вельмі хацеў у 2001 годзе выкарыстаць прэзідэнцкія выбары, каб Беларусь усё-такі развіталася з Аляксандрам Лукашэнкай. Але ў умовах, якія склаліся на той час, яна стала абсалютна бессэнсоўнай.
Барацьбы з Лукашэнкай тады быў мінімум. Апазіцыя засяродзілася на тых праблемах, якія ёсць у яе, найбольш на персанальных. Цяпер гэта ўсё выглядае смешна, бо зараз мы ведаем хто дзе працуе з тых людзей, якія мусілі адыгрываць галоўную ролю ў 2001 годзе.
Потым адбыўся чарговы з’езд БНФ, дзе сярод іншых таксама вылучаўся на старшыню. Гэты з’езд я прайграў недзе за два тыдні да яго правядзення, калі Вячорка і яго паплечнікі скасавалі квоту «Маладога фронту», які прынцыпова быў за мяне. Я наогул вельмі хацеў зняцца, але спыніла толькі тое, што Павал Севярынец у такім выпадку не абіраўся бы намеснікам старшыні.
…Канчатковае развітанне з БНФ для мяне быў даволі моцным ударам. Я аддаў гэтай арганізацыі 13 гадоў жыцця. Нагадаю, у снежні 2001 года я сышоў з прэзідыума з’езду адразу пасля галасавання. Натуральна, што пасля гэтага я, як асоба, адчуваў пэўны дыскамфорт. Сумленне не дазваляла дапамагаць людзям, якія, на мой погляд, абралі тупіковы шлях. Стала зразумела, што вынікі могуць быць толькі за межамі гэтай арганізацыі, бо я ніколі не лічыў, што нешта можа адбывацца выпадкова.
Замест таго, каб паставіцца да гэтага спакойна, мае калегі не знайшлі нічога лепшага, як выключыць мяне з партыі… за раскол БНФ, хаця добра разумелі, што гэта няпраўда. А для таго, каб не мог прыйсці на наступны з’езд, яны штучна стварылі суполку з мяне, Севярынца і Шэіна і выключылі яе са складу руху. Цягнулася такая цягамоціна каля двух гадоў. Абсалютна тыповая для беларусскай апазіцыі сітуацыя. Замест таго, каб змагацца з Лукашэнкай, яны змагаюцца паміж сабой. Частка апазіцыі ідзе сваім шляхам, падзеі сваім.
А.Т.: Не глядзячы на гэта, ў Беларусі ўсё больш людзей, якія лічыць, што можна нешта змяніць…
В.С.: Так, мы да такой высновы прыйшлі на канферэнцыі ў Роўна ў сакавіку 2005 года. Нагадаю, што пасля развітання з БНФ я прымаў удзел у розных мерапрыемствах, якія мелі рэальны вынік. Адно з іх — украінская памаранчавая рэвалюцыя. У Роўна мы прыйшлі да высновы, што магчыма нешта зрабіць, толькі тады, калі людзі, абураныя безпрыдзелам пасля прэзідэнцкіх выбараў, выйдуць на вуліцы. Калі нейкая асоба, маючы канкрэтны план дзеянняў, звяртаецца напрасткі да народа.
Я вярнуўся ў Беларусь 25 сакавіка 2005 года. Перад прэзідэнцкімі выбарамі-2006 зрабіць нешта рэальнае было цяжка, таму што, як вядома, рэпрэсіі былі досыць моцнымі. Тым не менш мы стваралі для актыўных дзеянняў групы людзей, бо разумелі, што, як і ў 2001 годзе, апазіцыя нічога рэальнага рабіць не будзе. Галоўная задача была — гэтага не дапусціць, што ў рэшце рэшт і ўдалося. Для гэтага была выкарыстана грамадзянская кампанія «Хопіць!». Далейшыя падзеі добра вядомыя. 19 сакавіка сітуацыю нам не удалося пераламаць, а 20 мы гэта зрабілі. Цікава, што калі прымалася рашэнне аб стварэнні намётавага гарадку, мы разлічвалі, што ён праіснуе да трох гадзін ночы. Аднак, на шчасце, памыліліся.
Сітуацыя ў Беларусі зараз вельмі пагоршылася. Па сутнасці мы вярнуліся ў тое, што было да выбараў 2006 года і жывём ў тым часе. Канешне, новыя пад’ёмы будуць, але толькі тады, калі ўзнікнуць падставы.
Тыя дзеянні, якія сёння робіць Пуцін, натуральна тармозяць магчымасць беларусаў вярнуцца да дэмакратыі, таму што як ішла вельмі сур’ёзная эканамічная падтрымка рэжыму Аляксандра Лукашэнкі, так і ідзе. Больш за тое, мы нават не ведаем, што адбываецца падчас іх перамоваў. Не ведаем да чаго яны канкрэтна дамаўляюцца. Гутарка не толькі пра апазіцыю. Не ведаюць нават міністры Лукашэнкі.
Мяне вельмі насцярожыў апошні візіт Пуціна ў Мінск, які прывёз сюды ключавых дзеячоў сённяшняй Расійскай Федэрацыі, практычна ўсю сваю каманду, і тое, што здарылася са Зміцерам Федаруком. Падкрэсліваю, да чаго яны дамовіліся — невядома. Але бачна, што рыторыка Лукашэнкі змянілася. Я раней казаў, што яму спатрэбілася 12 гадоў, каб па-расейску сказаць тое, што Пазьняк гаварыў яшчэ ў 1994 годзе па-беларуску. Аднак для апошняга месяцу гэта абсалютна не характэрна — ён зноў загаварыў пра шматвектарную палітыку. І зноў яна амаль цалкам прарасейская. Ніякіх нацыянальных каштоўнасцяў там няма. Наогул, у яго з імі вельмі цяжка.
Я баюся, што 2008 год можа прынесці вельмі сур’ёзныя падзеі, да якіх тут не гатовы.
А.Т.:А што, на ваш погляд, у БНФ адбываецца зараз? Якія адносіны да апошняга з’езду у былога актывіста фронту?
В.С.: Чаму толькі актывіста? Я там быў і намеснікам старшыні і выканаўчым сакратаром, што ў той сітуацыі было не менш. Дзякуй Богу, зараз сябрам БНФ я не з’яўляюся, таму на апошнім з’езде не быў. Канешне, мяне пазабавіла тое, што ўсе кандыдаты на пасаду старшыні называлі БНФ дэмакратычнай арганізацыяй. І яшчэ тое, што яны называюць БНФ масавай арганізацыяй і нейкім чынам звязваюць яго з вулічнымі пратэстамі. Мабыць, былыя стэрэатыпы ўплываюць і на ўспрыманне рэчаіснасці.
Па вялікаму рахунку, тое, што было на з’езде БНФ — сумна. Праграмы фактычна былі аднолькавымі і ў Вячоркі, і ў Міхалевіча. Івашкевіча, які паспрабаваў уратаваць фронт, амаль ніхто не заўважыў. Абранне Баршчэўскага наогул было нечым анекдатычным. Па выгляду, але не сутнасці. Баршчэўскі — адзін з лідэрам БНФ з сярэдзіны дзевяностых гадоў. Гэта чалавек даволі вядомы. Таму ўпэўнены, што не трэба было з яго абрання рабіць нейкі фарс.
На жаль, пры любых раскладах было бы тое самае. Напрыклад, асабіста я не веру, каб Беларускі народны фронт мог адмабілізаваць хаця б частку свайго актыву нават на тое вулічнае змаганне, дзе яны лічаць сябе флагманамі. Не веру, што сярод дэлегатаў з’езду больш як дваццаць адсоткаў здольная выйсці на Кастрычніцкую плошчу. Мне здаецца, што асноўная маса з іх — нармальны «трэці сектар» для якога паездкі ў Варшаву, Вільнюс, Брусель, Кіеў і г. д. справа больш звыклая, чым якія-небудзь дэманстрацыі, мітынгі, «адсідкі».
А.Т.: Такім чынам былой масавасці чакаць не трэба?
В.С: Праблема не ў лічбах. Гэта ўжо гісторыя, а гісторыю не павярнуць. Колькасць сябраў БНФ прыкладна такая ж як і ўсіх дэмакратычных партыях. Нічога там выключнага няма. Нават, калі б гэтыя людзі працавалі так як працаваў БНФ у 1999 годзе, рэйцінг Лукашэнкі быў бы значна меншы. І гэта прывяло б да сур’ёзных падзей.