А.Т.: Па-першае, ваша ўражанне пра «хімію»?
П.С.: Вельмі моцнае. «Хімія» сама па сябе — сацыяльная дно, такого феномена нават ў Рассіі не засталося. А ў Беларусі ён канцантруе ў сябе гэтакі полукрімінальны элемент тых людзей, якіе не плацяць элементы, хуліганяць і таму падобнае. На гэтым дне асабліва моцна адчуваеш наколькі Беларусь пагрузла ў абыякавасці, крымінале, пьянстве.
З другога боку вёска Малае Сітна — класічная «глубінка», мяжа с Рассеяй. І гэта, безумоўна, адбываецца на менталіцеце. Горшых месцаў трэба яшчэ пашукаць.
Разам з тым, нават там ёсць вялікая колькасць людзей, якіе захавалі беларускасць. Рэальную, а не набытую. Якія хочуць перамен, пратэстны патэнцыял настолькі вялікі, што проста здзіўляешся, як трымаецца рэжым. Казалась бы — самы прасейскі рэгіён. Веска, мяжа, лясная глуш, увасход. Дзе, як ні там, падтрымляваць Лукашенку? Але. У вёске на трыста жыхароў створаны суполкі «Малодога фронту», «ТБМ», чатыры слухача радые «Свабода», падпісчыкі «Народнай волі».
А.Т.: Відаць, вы добра папрапрацавалі.
П.С.: Так. Але там ёсць база, таму прыезд некалькі актывістаў «Малодога фронту» — не галоўная. Гэта вельмі красамоўна паказвае, што ў якім бы бы прыніжаным стане не была Беларусь, патэнцыл захоўваецца і ў любым месцы можна людзей узняць да свядомасці. Самае шоковае уражанне было ад таго, што ў калысцы хрысціянства, тысячэгадовой полаччыне, дзе пачыналася наша дзяржава, у радуюсе пяцідзесяці кіламетраў няма ніводной царквы. У вёсцы практычна няма веруючых людзей, толькі некалькі намінальна праваслаўных. Большасць, як у той формуле: Бог ёсць, але мы ў яго не верым.
Дзіўна, але гэта адбылося напраканцы «хіміі», калі перечытываў «Братоў Карамазавых». Там Дастаёўскі вуснамі Івана велімі моцна кажа: ёсць ніпрыняццё створанага Богам свету, нешта ў гэтым праглыдывае сатанінскае. На жаль у Малым Сітне ўсё давелося ўбачыць у жывым выглядзе. Як хрысцяініна гэта ўразіла мяне вельмі моцна. Пра Бога там размаўляць значана цяжэй, чым пра палітыку. У Заходняй Беларусі можа быць наадварот. Гэта цікава і адначасова вельмі балюча.
А.Т.: А пра апаціцыю, вы на волі ўжо.?
П.С.: Другі тыдзень. Уражданне таксама вельмі цікавае. У першую чаргу — мало, што змянілася ў грамадстве. Мне здавалася, што пасля вясны 2006 года змены павінны быць значна большымі. Магчыма, год назад яны былі больш заўважнымі, а зараз трыху прыцешылася. У Менску шмат будуецца жытла, гэта я заўважыў добра, калі паспеў «палётаць» па гораду. Шматпавярховых, дарагіх будынкаў. Вельмі многіе людзі, каго я ведаю, паправіліся. Зрабіліся больш важнымі. Гэта значыць, што пэўны застой, як у брэжняўскіе часы, у грамадстве адбываецца, і ў людзей ёсць магчымасць набіраць вагу. Калі толькі прыехаў у Мінск, значна больш было людзей жвавых, бадзёрых, дзінамічных. Зараз усё больш статычнае. Колькі б па БТ не казалі пра «стабільнасць», пэўны яе вынік сапраўды ўдалося стварыць. Людзі паспакайнелі, памажнелі.
Што тычыцца непасрэдна палітычнай апазіцыі — па вялікім рахунку становішча застолося тое ж, што і было. Захаваліся жорсткі рэжым, слабая, на жаль, апазіцыя, і моцны патэнтыйна грамадскі пратэст, які амаль не рэалізуецца праз салідарнасць. Перад намі стаіць цяжа вялізнай працы. Перад тым як вярнуцца ў Менск, я некалькі дзён правёў у Наваполацку, Віцебску. Паўсюды настрой аднаколькавы.
А.Т.: Менавіта праз гэта «Малады фронт» на адбыўшымся не так даўно КДС адрозніваўся такім радыкалізмам?
П.С: Гэта рэакцыя на пэўны тэктанічны зрух, які адбыўся ў апазіцыію. КДС яго зафіксаваў. Зрух вось у чым. Большая частка партый вырашыла, што змаганне не дае эфекту, таму трэба ставіць на дамовы з уладай. Больш за тое (размова перш за ўсё пра левы блок), частка аппазіцыі вырашыла, што раз арыентацыя на супрацоўнітсва з Захадам не дае вялікага плёну, то дэмакрытычнай апазіцыі трэба пасбраваць «згуляць» на ўсходнім расейскім «полі». Я разглядаю гэты Кангрэс, як спробу прамоскоўскіх сілаў, скажам так, кантраляваць дэмакратычны рух ў Беларусі.
Што я маю на ўвазе? Пакуль гэта яшчэ не яўны працэс. Усе гавораць, што яны за незалежнасць, дэмакраты і будуць сябраваць з Захадам. Але разам з тым нефармальная лідзерства зараз належыць Сяргею Калякіну і ПКБ. Для меня за апошніе пятнадцаць гадоў так атрымліваецца ўпершыню — нацыянальны рух знаходзіцца ў кільватары нейкіх працэсаў, ідзе за камуністамі, лібераламі і, на жаль, БНФ, якіе сёння ствараюць палітыку. Таму тыя, хто ставіць не на дамовы з удадай, а на змаганне, не на прарасейскую палітыку, а на прабеларускую і празахадную на КДС аказаліся ў меньшасці. Думаю, што ў нацыянальным руху іх большасць, але яны праігралі бюракратыі. Натуральна, што значна большые бюракраты аказаліся на баку партыяў. Можа быць, «Малады Фронт» стаў наіболеш яркім прыкладам нязгоды з такім зрухам. Зараз перад тымі жа хрыстянскімі дэмакратамі, рухам «За свабоду», «Маладым фронтам» стаіць задача аб’яднаць сваіх прыхільнікаў і распрацаваць ў беларусскім грамадстве сістэму салідарнасці, якая давяла б, што ў Беларусі магчыма толькі створаная на нацыянальных основах паводле сваей сутнасці і хрысцянскіх паводле зместу, альтэрнатіва ўладзе. Не прамаскоўская, а народная. У меньшай ступені партыйная і арантаваная на Крэмль. Гэта падзел не толькі вертыкальны, ён яшчэ ў нейкім сэнсе і гарызантальны. Тут размова пра розные пласты працы.
Грамадская праца гэта адно. І тут мы бачым маладзёвые ініцыацівы, рух Мілінкевіча, пратэсты хрысціян і г. д. Усё гэта вельмі мала залежыць ад партыйнай апазіцыі і кангрэсаў. З іншага боку мы бачым, што партыйные структуры, калі і змагаюцца, так між сабой або з мінюстам. І срабуюць зараз распрацаваць ідэю дамовы з уладай, хаця рэальных фактаў паспеховасці такой стратэгіі пакуль няма. Калі аб чымсці хто і дамаўляецца з рэжымам, так гэта толькі заходніе партнеры. Напрыклад, па тарговых прэфернцыях. Наколькі я разумею, наша вызваленне са Статкевічем, «мягкі» прысуд актывістам «Маладого фронту», спыненне некалькі крымінальных спраў — следства дамоў рэжыму с Захадам. А вось с апазіцыей улады сурьёзна не размаўляюць.
А.Т.: Колькі вам заставалася?
П.С.: Толькі два месяца і двадцаць пяць дзён. Гэта быў чыста сімвалічны жэст гандлю. Міколе Статкевічу ўвогуле заставалася паўтара месяцы. Канешне, мы бы маглі адбыць гэтые тэрміны, як кажуць, «ад званка да званка», але палітычная мэтазгоднасць аказалася важэй. Па сутнасці нас на нешта абмянялі. Гэта можа разглядацца, як палітычна абгрунтавая здзелка з боку Захаду. Зрумела, людзі сяддзяць у турме, іх трэба неяк вызваліць.Што тачыцца беларускага боку, то гэты гандаль — амаральны.
Памянялі палітвязняў на грошы. Атрымліваецца гандаль людзьмі. І гэты момант пакідае круху дваістае ўраджаванне. Свабода ёсць свабода, але якім чынам яна дастаецца?..
А.Т.: Як вядома, да Мілінкевіча гучыць вельмі шмат прэтэнзій. Напрыклад, адна з асноўных, што ён, як і іншые, займаецца «мышынай вазней». Па сутнасці памянялі «шыла на мыла». Маўляў, трэба быць больш актыўным.
П.С.: Цалкам згодны. Я прыхільнік таго погляду, што прычына існуе не вакол нас, а ў нас саміх. У гэтым плане прытэнзій да Аляксанра Мілінкевіча, да ўсего нацыянальнага руху напэўна і болей, чым да палітычных партыяў. Тут трэба зрабіць такі акцэнт. На працягу апошняга году да мяне ў Малое Сітна прыезжалі, то прыхільнікі Мілінкевіча, то прыхільнікі партыяў. Увесь час ішло сваеасаблівае перацягванне гэтай «коўдры». Таму я ўсё дабра ведаю.
Шчыра кажучы, Мілінкевіч не скарыстаў моманты, калі пачаліся акцыі пратэсту, галадоўкі, флэш-мобы і г. д. Працэсс фарміравання его руху рэальна пачаўся толькі некалькі месяцаў таму.
А.Т.: Дарэчы, Мілінкевіч таксама спрабаваў нешта рабіць разам з уладай. Нават даслаў вядомы ліст?
П.С.: Яго ліст Лукашенку я лічу ўдалым тактычным ходам, на якім не збудаваць стратэгію. Гэта быў доволі апраўданы элемент тактыкі і не больш.
Разам з тым, відавочна, што патэнцыял Мілінкевіча на парадак вышэй, чым патэнцыял партыяў. На мой погляд, рух «За свабоду» мае ўсе зададткі, каб стаць беларусскім аналагам польскай «Салідарнасці» Калі б ўсё пачалося рабіцца ў весну 2006 года, мы бы адчувалі гэта капітальна. На жаль, год быў страчаны. Проігрыш на Кангрэсе — вынік страчанага года. Нават калі паглядзець на лічбы. У 2005 годзе ў Мілінкевіча было пад 400 галасоў, зараз каля 200. А колькасць прыхільнікаў разам Лябедзькі і Калякіна амаль не змянілася. З гэтага можна зрабіць выснову, што каласальные магчымасці вясны мінулага года, плошчы, самога Мілінкевіча персанальна не былі рэалізаваны.
Так, ён мае шмат дасягненняў. Мілінкевіча ведуюць у Европе. Да яго адносітся з сімпатыяй знгачая частка беларускіх выбаршчыкаў. Яны не гатовы за яго жалезна стаяць, як адбывалася з Зянонам Пазняком, але шырокіе колы ўспрымаюць Мілінкевіча з сімпатыей. Такога апазіцыйные палітыкі не ведалі з часоў Станіслава Шушкевіча.
Калі апазіцыя будзе да пасінення змагацца з рэжымам сіламі некалькіх тысяч, то гэта закнёная кола. Калі пачне змагацца беларускі народ, і сотні тысяч людзей, не задаволённых становішчам, праз кампаніі салідарнасці будуць уцягуты ў гэта змаганне, калі апазіцыя будзе не эмітаваць барацьбу, а сапраўды нешта рабіць, тады і прыйдзе поспех. На мой погляд, у руха «За свабоду» ёсць разуменне гэтай галоўнай задачы.
У нас усё прабуксовывала, пачынаючы з тых часоў, калі за БНФ ішлі толькі некалькі тысяч адчаянных змагароў і паступова здаваліся ўсе пазіцыі. Польская ж «Салідарнасць» трымалася на тым, што мільёны палякаў былі скіраваны менавіта на гэта. Акцэнт рабіўся не на адкрытае працівастаянне, а на працу ў гушчыні людзей. На жаль, зараз частка нашай апазіцыі павярнулася тварам да барацьбы з ўладай, і спіной да народу. Трэба наадварот.
А.Т.: Дазволю сабе з вамі не пагадзіцца ў тым, што да вашай «хіміі» і цяпер, у краіне адбылося не вельмі шмат змен. А эканоміка?
П.С.: Гэта не заўважылася ўсе два гады, але за апошніе некалькі месяцаў краіна, сапраўды, стала іншай. Магу сказаць па ўласным заробку і леспрагасе, дзе працаваў. На працягу трох месяцаў заробкі ў нас паніжаліся, а кошты раслі. Смешна сказаць, але за апошні месяц я зарабіў мінус две тысячы рублёў. Гэта за вынікам платы за ежу і інтэртнат. Я апынуўся ў «мінусы». Да гэтага часу ў мяне былі толькі «плюсы».
Дарэчы, з мяне таксама вылічылі і падаходны падатак за даволі доўгі перыяд, што абсалютна па законам. Відаць, пайшоў загад збіраць усе грошы, якіе толькі магчыма. Аб тым, што нас у гэтым сэнсе чакае, думаю з жахам.
Інэрцыя нафтавай «халявы» яшчэ ёсць. Гэта працягваецца і адчуваецца. Людзі жывуць ў пэўнай запамоўленнасці, у нейкім водуме стабільнасці, але прыметы і пагрозы таго, што было ў Рассіі перад 1998 годам ўжо ёсць. Паглядзіце якімі тэмпамі растуць кошты на жытло, хаця ніякіх эканамічных падстаў няма.
Гэта адчавуецца і па псіхалогіі, але ніяк «мяжы» пакуль няма. Каб усё стала больш бачным, патрэбны яшчэ некалькі месяцаў.
А.Т.: Магчыма вы чулі, што вас са Статкевічам выпусцілі каб «разваліць» КДС. Што ў КДБ ёсць такая разработка…
П.С.: Розные кропкі глеждання былі яшчэ год таму. Тая сіла, якая наразділася на плошчы і «вынесла» на сваей хвалі Мілінкевіча ў нейкім сэнсе была нечаканасцю для пэўных апазіцыйных лідэраў. З’явілася тое, на што яны не уплавыюць. Потым узніклі флэш-мобы, пратэсты хрысціян. Стала зразумела, што набліжаецца нейкая новая фармацыя. Партыі зрабілі ўсё, каб захаваць свае становішча лідэраў. Бюракратычна на КДС гэта было аформлена як сустаршынства, а асоба скандальнага там нічога не адбылося.
У тым, што на КДС былі незвычайные спрэчкі, абсалютна няма ніякай нашай са Статкевічам заслугі, мы проста на пэўные моманты акцантавілі ўвагу.
Афіцыйна раскола не адбылося, а эмоцыі толькі дадалі цікавасці. Вельмі спаддзяюся, што частка партыйных лідэраў зразумее — галоўнае гэта людзі, якіе змагаюцца з рэжымам, а не нейкіе бюракрытычные схемы і карпаратыўная салідарнасць. На жаль, пакуль гэтага няма. Але «масты не спалены».